Demokraziaren oinarrizko ezaugarrietako bat parte-hartzea da. Demokraziak, jatorriz, herriaren sistema juridikoan herritarren parte-hartzea dakar. Beste ezaugarri guztiak , hala nola, gehiengoaren erabakiak, gutxiengoekiko errespetua, aukera guztien aldizkako azterketa, etab horren ondorio zuzenak dira. Behin zuzeneko parte-hartze hori zeharkako parte-hartze bihurtu da denborarekin, eta gero eta urrunago dago herritarrengandik. Gaur egungo estatuek ez diete erantzuten era egokian mundu modernoaren beharrei eta giza harremanen alderdi guztien aurrerapenari. Komunikazio erraztasunak, merkatuak zabaltzeko beharrak, ezagutza tekniko eta industrialen trukeak eta elkarrekikotasun kulturalak egungo estatu-egiturak txiki eta desegoki bihurtu dituzte, eta uneko eskaerei erantzuten dien esparru instituzional zabalago bat eskatzen ari dira.
Europaren eraketak eskaera horri erantzuten dio edo erantzun diezaioke, eta, aldi berean, mundua botere-eremuetan de facto banatzen duten bi bloke handiek kontrapisu gisa balio nahi du, edo balio dezake. Baina, aldi berean, estatu hauek handiegiak gertatzen dira benetako demokrazia gauzatzeko, herritarren benetako parte-hartze aktiborako. Informazioa, erabakiak hartzeko eta gauzatzeko guneak urrunegi daude herritarrengandik. Hauen parte-hartzea ordezkarien hauteskundeetan noizbehinkako parte-hartzera mugatzen da, hautagaien “koloreen” eta asmoen azalpen labur bat entzun edo jakin ondoren. Eta askotan hautatuak izendatu ondoren, askotan, herritarrek ahaztuko dituztenak, administrazio-jarduera kontrolatzeko gai izan gabe geratuz. Beraz, horrela, hautatuekiko kontrola ez da modu eraginkorrean egiten, zeren iritzi publikoaren benetako boterea oso mugatua suertatzen da presio-taldeen jardueren eta komunikabideen kontrolen eskutik. Herritarrak, askotan, horrela, alboratua ikusten du bere burua, ordezkatua hitzaren zentzu okerrenean. Bere benetako iritzi, borondatea, kontrol eta eraginkortasun guztiz ahulduta ikusten du. Edo horrela deritzo sarri.
Horrek azaltzen du sektore zabaletan demokraziarekiko nabaritzen den desafekzioa edo jarrera epela, eta beren interes politiko edo ekonomikoak babesten dituzten egitura politikoak ezarri nahi dituztenek, edo duten boterea iraunarazi edo nahi duten boterea konkistatzeko, jasaten duten erasoen indarra. Gaur egungo estatuen existentzia subiranotasun-nozio batean oinarritzen da, eta bilakaera politiko etengabeak leher arazi egiten duena hain zuen. egiten du. Estatuen egoismoak, Europa aurkitzen den egungo egoeran, oso zoritxarrez, argi ikusten ari garen bezala, ez du, ez, subiranotasun horren zatirik goi-mailako erakunde bati uztea bilatzen, eta bere indar guztiarekin defendatzen du beraien burua, bere barne-gaietan esku-hartze gisa deskribatzen denaren aurka. Hortxe erronka zaila eta etorkizunarekiko benetako giltza eraginkorra. Estatuek ez dute ezer beherantz uzten edo amor ematen ere. Estatuen subiranotasuna osoa da, zatiezina eta besterenezina; guztia hartzen du eta denetara hedatzen da. . Gehienez ere, subiranotasun horren zati txikiak eskuordetzen ditu, eta horien zabalera eta irismena zorrotz kontrolatu. Gaur egun krisian dagoen kontzeptu honen aurka, erakunde politikoen beste kontzepzio bat proposatu daiteke helburu, gogoeta eta jomuga gisa, bai teorian eta agian praktikan ere, hau da, konfederal aiurri edo jite itxaropentsua.
Konfederalismoa nortasun propioa duten entitate naturalen existentzia aitortzean oinarritzen da, nortasun hori osorik garatzeko eskubidea dutenak, eta gizarteak hori defendatu eta babesteko betebeharra duenean hain zuzen. Entitate natural horiek guztiek beren subiranotasuna dute, izan ere, eta ez eskuordetua, beren eremu geografikoan eta beren jarduera espezifikoaren esparruan. Ez diote “goi-mailako” agintaritza bati utzi behar eraginkortasunez eta beren elkartasun-betebeharrak gutxitu gabe egin dezaketena, zeinaren erabilerarik gabe ezin baitute beren nortasunaren garapena lortu. Demokrazia batean, elkartasun-betebehar horiek goi-mailako erakunde politikoetan parte-hartze eraginkor eta errealaren bidez gauzatzen dira, eta goi-mailako erakunde horiek, aldi berean, parte-hartze hori defendatu eta babesteko betebeharra dute.
Udalak, eta baita auzoak, eskualdeak, nazionalitateak, Estatua bera Estatu plurinazional baten kasuan, eta gaur egun eratzen ari diren nazioz gaindiko erakundeak ere, herritarrek beren parte-hartzea eman behar duten esparruak dira. Eskalatze honetan, goian aipatu ditugun informazio, erabakiak hartzeko eta gauzatzeko guneak herritarrengandik hurbilago daude, eta zuzenean eta pertsonalki parte har dezakete, etengabe beren aurrerapena kontrolatuz eta beren lankidetzaren bidez egindako lanaren gogobetetasuna sentituz. Espainiako Estatua osatzen duten nazionalitateen eskubideetan oinarrituta, goian aipatutako gogoeta teoriko eta logikoetan oinarrituta ez, baizik eta Espainiako Estatua osatzen duten nazionalitateen eskubideetan oinarrituta, azken horretarako egitura konfederal baten alde egin daitekeen arren, zergatik ez, zenbait komunikabidek, jarrera politiko, eta pertsonai politiko batzuek berehalaxe eta dogmatikoki erantzun dute egitura hori onartezina dela egungo garapen ekonomikoaren egoeran, beste gauzen artean garestiegia delako. Egia balitz ere, eta hori frogatu beharko ligukete, argudio hori ez litzateke onargarria izango, materialista hutsa delako eta dirua ez delako erabaki politiko baten azken erabakigarria izan behar, gastua jasan daitekeen bitartean, diot nik neuk.. Alemaniako Errepublika Federaleko pertsonaia garrantzitsuekin gai hau eztabaidatzean, irmoki adierazi zuten beren herrialdean zegoen egitura konfederala ez zela nabarmen garestiagoa estatu zentralizatu batean baino, azken honetan ez bailirateke estatu konfederalen administrazio-erakundeak existituko, baina administrazio zentralari eskuordetutako probintzia-egiturak ezarri beharko liratekeelako, ia horiek bezain garrantzitsuak. Aldiz, egitura konfederalak hain bizkortasun eraginkor handia sortzen du erabaki gaitasunetan, ezen konfederalismoaren balizko zama konpentsatzen baitu.
Erabakiak azkar hartzen dira, ez baitago balizko arazoak estatu osoan agertu arte itxaron beharrik, baizik eta estatu konfederatuak berehala eta zuzenean hautematen eta ulertzen ditu. Aplikatzen diren irtenbideek tokiko benetako baldintzak kontuan hartzen dituzte, eta ezarpena ez da zertan arau orokorren menpe egon behar, eta arau horiek, hala izateagatik, ez daude egoera desberdinetara zehatz-mehatz egokituta. Porrotak, baldin badaude, irismen eta kostu mugatuak dira. Egitura konfederalaren aurka erabiltzen den beste argudio bat ustezko kontraesana da: erakunde zabalago eta are supranazional baterantz goazen une honetan, gaur egun dauden egitura zentralak “desegiten” saiatzen ari direla. Hain zuzen ere, bloke handiak osatzeko joerak eta beharrak, masifikazio sozial, kultural eta espiritualaren arrisku larriarekin, giza proportzioko komunitate naturalen parekidea eskatzen du, beren garapen pertsonal osoa bermatu eta eskaintzen dutenak, beren kulturaren, ohituren, izateko moduaren eta gizateriaren eta munduaren kontzepzioaren artean.
Eta, hain zuzen ere, mugimendu nazionalak berpizten ikusten ditugu, eta harrigarria bada ere, sentimendu nazionala klase-sentimendua, mugimendu politikoetako kide izatearen sentimenduak edo formula filosofiko eta kulturalak baino indartsuagoa dela ikus dezakegu. Horregatik nago, uste dut, praktikotasunagatik alde batetik, eta bereziki, bai oso bereziki, beste kuestio, printzipio, sentimendu, jatorrizko jarrera, sinesmen eta ideien gainetik Espainiako Estaturako egitura konfederal baten alde. Gure kontzientzia nazionalaren inperatiboak bultzatzen du. Abertzalea bainaiz. Jeltzale eta jelkidea. Zazpiak baten alde nagoenez praktikotasunagatik urrats eraginkorren bila nabilkizu irakurle estimatua.
Demokraziaren eta parte-hartzearen kontzepzioak horrela eskatzen du. Giza dimentsiora egokitutako mundu gizatiarrago bat eraikitzeko beharra. Eraginkortasunaren aldekoa. Uste dut horrela egitean Estatuko herri guztientzat onuragarria den zerbaiten alde egiten dugula, zeinekin bizikide izan behar eta gure elkartasuna erakutsi behar dugun: Catalunia, Galizia eta hego aldeko Euzkadi osoa. Aniztasuna ez da arazo bat. Alde eraikitzea da, ez kontra. Babestu beharreko altxorra. Kidetza librea. Aldebikotasun eraginkorra. Botereen babesa. Bi giltza dituen kutxa gotorra. Nazioen nazioa. Estatu konfederala. Estatu plurinazionala... zergatik ez?
