Arkeologia Museoak antzinaroko eskaera oso interesgarria du eskutan: Euskal Herrian Erdi Aroko gazteluei buruzko erakusketa. Erakusketak 150 pieza baino gehiago edukiko ditu eta honen barruan Euskal Herrian istorioan zehar gertatutako gatazka beliko ugari erakutsiko ditu.

Bi bideok osatzen dute erakusketa: batean, goitik begiratuta, lurraldeko hamar gaztelu eta dorretxe adierazgarri ikusi ahal izango dira, Bizkaian, Gipuzkoan, Araban, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian sakabanatuta dauden beste hainbeste gotorlekuren berrogeita hamar bat irudirekin batera. Eta beste bideoak gaztelu bateko gatazka beliko bat irudikatzen du.

Lorea Bilbao Ibarra Euskara, Kultura eta Kirol diputatuak, Iñaki García Camino Arkeologi Museoko zuzendariarekin eta Jose Angel Lecanda Deustuko Unibertsitateko irakaslearekin batera, "Erdi Aroko gazteluak Euskal Herrian: lurraldearen zaindariak eta boterearen irudiak" erakusketa aurkeztu du; erakusketa ikusgai izango da foru museoa 2023ko urtarrilaren 15era arte.

Erakusketa hau Bizkaiko Foru Aldundiaren Arkeologi Museoaren ekoizpena da, Erdi Aroko gazteluen errealitate konplexua erakusten duena.

Lorea Bilbao Ibarrak azaldu duenez, "erakusketa honek gaztelu eta dorreen ezohiko irudia emango digu. Izan ere, normalean pentsatzen dugu gazteluak edo dorre gotorrak arrazoi militarrengatik eraiki zirela, erresuma bat etsaiengandik defendatzeko eta biztanleak babesteko, baina irudi hori oso partziala da, eta ez dio errealitateari erantzuten, arkeologia erakusten ari den bezala, eta erakusketa honetan azaldu nahi dugu". Loreak adierazi du gainera "Erdi Aroaz hitz egingo den arren, XI. eta XV. mendeen artean gertatu ziren egoerez, gaur egun kezkatzen gaituzten gai horiei buruz hausnartzeko balio diezaguke erakusketak, kontakizun linealetatik ihesi eta Erdi Aroko gazteluen errealitate konplexua erakutsiz."

Eerakusketa honen helburua Euskal Herriko eta, bereziki, Bizkaiko eta Gipuzkoako gazteluei buruz egindako ikerketa arkeologikoen azken emaitzak erakustea da.

Horretarako, erakusketa hainbat erakusketa-unitatetan antolatu da. Unitate horiek gazteluak eraiki ziren garaiaz, haien forma arkitektonikoez, eraikitzaileez, izan zituzten funtzioez, Erdi Aroko gerrez (tresna politiko gisa) eta gazteluetako bizimoduez hitz egiten dute. Erakusketa amaitzeko, arkeologiak elementu horien berreskurapenean duen garrantzia azpimarratu du; izan ere, egun batean paisaiak menperatu bazituzten ere, gaur egun oharkabean pasatzen dira, abandonatu, suntsitu edo landa-etxe bihurtu ondoren, ahaztu egin baitziren.

Erdi Aroko Historian doktoreak diren José Angel Lecanda, Deustuko Unibertsitateko irakaslea, eta Iñaki García Camino, Arkeologi Museoko zuzendari-teknikoa, izan dira erakusketaren komisarioak. Biak arduratu dira erakusketaren gidoia, edukiak eta piezen eta irudien hautaketa idazteaz.

Santi Yaniz argazkilariaren lanak ere badaude erakusketan, drone bidez gazteluen aireko irudi ikusgarriak grabatu baititu, lurretik ikusten ez dena ikusteko aukera ematen dutenak.

ZER AURKITU DAITEKE ERAKUSKETAN?

Erakusketan, Arkeologi Museotik, Bilboko Arte Sakratuaren Museoko Euskal Museotik, Gordailutik (Gipuzkoako Material Arkeologiko eta Paleontologikoen Gordailu Zentroa), Bibat museotik (Arabako Arkeologia Museoa), Arabako Armae Museotik, Leongo Museotik eta Medina de Pomarreko Merindadeen Museotik jasotako 150 pieza baino gehiago daude ikusgai.

Erakusketan ikusgai dauden piezen artean, honako hauek nabarmentzen dira:

  • Antso III.aren lauda, Leongo Museoan kontserbatua. Horrekin hasten da erakusketa, Antso III.a izan baitzen antzinako Baskoniaren lurraldea antolatu zuen lehen erregea, konderrietan eta jabetzetan banatuz hobeto kudeatzeko, betiere horien buru gazteluak eraikiz.
  • Beste pieza esanguratsu bat Emeterio eta Zeledonio santuen eskultura da, Eliz Museoan kontserbatua. Hemen ikusgai dago, 1500. urte inguruan santu kalagurritarren irudiak zizelkatu zituen egile anonimoa Erdi Aroko (XIV. eta XV. mendeak) bukaerako gerlari bandokideen janzkeran inspiratu baitzen irudi horiek irudikatzeko, garaiko Bizkaiko nobleziaren janzteko moduaren lehen eskuko testigantza emanez.
  • Azpimarratzekoa da, halaber, XIX. mendearen amaieran Gasteizko Landatxoan aurkitutako sare-kota batek, kasko batek eta borrokarako aizkora batek osatutako multzoa. Kontserbazio-egoera onean, Arabako Arma Museoan gordetzen dira.
  • Gotorlekuak zaintzeko ardura zuen goarnizioko kideek zeramatzaten armak, besteak beste, zaldunak eta infanteak. Mendikute, Ausa (Gipuzkoa) edo Astxikiko (Bizkaia) gazteluetan berreskuratutako ezpatak, lantzak eta geziak ikusi ahalko dira.
  • Deigarriak dira, halaber, beren janzkeran eta zaldien uhaletan beren boterea erakusteko jartzen zituzten apaingarri delikatuak. Apaingarri horiek oso zatituta iritsi zaizkigu, baina kopuru harrigarrian, eta horrek haien izaera sinboliko eta adierazgarria islatzen du.
  • Eta, azkenik, giro militar horietan denbora pasatzeko eta gazteluko egonaldia eramangarriagoa egiteko erabiltzen ziren objektuak. Horien artean, esparru horietako askoren indusketetan eta, bereziki, Ausakoetan aurkitutako joko-dado txikiak nabarmentzen dira, non animalien hezurrez fabrikatzeko prozesua dokumentatu ahal izan den.

Gainera, bi bideok osatzen dute erakusketa: batean, goitik begiratuta, lurraldeko hamar gaztelu eta dorretxe adierazgarri ikusi ahal izango dira, Bizkaian, Gipuzkoan, Araban, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian sakabanatuta dauden beste hainbeste gotorlekuren berrogeita hamar bat irudirekin batera. Eta beste bideoak gaztelu bateko gatazka beliko bat irudikatzen du.