Euskara, abenduak 3an

Abenduak 3. Frantzisko Xabierkoa beraz. Nafarroako eguna, Euskararena ere, Eki nire hirugarren bilobak 5 urte. Egun polita. Euskalduna, abertzalea esango nuke, santua ere, berezia alajaina. Euskara, bihotza, arima eta mingaina. Ea bada. Has nadin. Nik neuk euskarari buruz aspalditxo idatzitakoari gehitzen diot oraingoan, bere baimenaz, Koldo Mediavilla alderdikide eta EAJko EBBko burukide ohiak idatzitako hainbat gogoeta urriaren 25ean Noticias Taldeko egunkaritan. Hauxe emaitza.

Jakina da, zoritxarrez, azken urteotan eta hainbat epaik euskarekiko erabaki erasokorrak erabaki dituztela. Onartezin lotsagabekeria. Azpimarra eta errepika dezagun Euskal Herria hizkuntza berezi baten jabe da. Bizirik iraun duen hizkuntza propio baten jabe gara. Inguruko hizkuntzekin ahaidetasunik nabari ez zaiona eta mendez mende lurralde honetan kokatua. Bada nor bere plazerera ametsetan egotekoa. Baina agian amets egiteko grinari ateak zabalik uztea arriskugarri ere gerta daiteke. Hobe buru hotzaren zentzuz gaiari heldu: azken hamarkadetan giharra eta kemena bereganatuta alor askotan, landu, trebatu, erabiliagoa esparru askotan, euskaldun kopuru aldetik ere igoera boteretsura iritsi arte gazteengan bereziki. Han, Unamunoren uste ustelak: “euskara ezgai, tresna ezgauza, ezertara ez dena, intrintsekoki desegokia, hiltzea besterik ez zuela etorkizuna, alfer-lana litzatekeela horretan indarrak higatzea, egin bekio ehorzketa ohoragarri bat”.

Zorionez, hiritarren gehiengo zabal batek adierazi izan du euskara geure arteko komunikaziorako tresna erabilgarria izan dadin nahi duela, arnasa eta lekua hartuz beste hizkuntzen artean. Klasikoak gogoan: “Axularrek esan zigunez aspalditxo “tresnak erabiltzeaz fintzen dira eta orobat hizkuntzak“. Axular gaur egun bizi balitz pentsatu zukeen etengabeko aldaketetan murgilduta dagoen euskal gizarte konplexu honetan herritarrok ditugun komunikazio premiak betetzeko tresna egoki izatera bilakatuko beharko zuela euskarak. Horixe XXI. mendeko “Euskara jaldi hadi kalera” gaurkotua. Elebitasun sozial integratzailearen ikuspegitik gaurko elebitasun desorekatua gainditzeak eskatzen du gizarte bizitzan pixkana murriztea bi hizkuntza ofizialen artean ematen den desoreka. EAEko Estatutuak eta Euskararen legeak euskarari eta gaztelaniari aitortzen dieten berdintasun formal edo legala gizartean ere berdintasun izatean legoke kakoa. Eta hori lortuko bada ezinbestekoa da, oraindik, euskarari lehentasunezko tratamendu positiboa ematea. Euskararen normaltasun soziala ez baita euskara hizkuntzaren behar abstraktu bat, baizik eta euskal gizartea demokratikoki egituratzeko baldintza onuragarria. Eta hau guztiona den zerbait da, guztiona, behar sozial kolektiboa.

Hizkuntza gatazka uxatuz euskarak irabazi behar ditu lekuak, eremuak eta esparruak, hainbat funtzio sozialen tartea bereganatu, kultur komunikaziorako eta garapen politiko eta sozialerako ohizkotasunez erabilia den hizkuntza funtzio nagusienak dituena. Irabazita dituenak galdu gabe. Hori bidea, normalkuntzarena, urratu beharrekoa, gaur eta hemen inork ezin dezake jarri duda mudatan euskararen normalkuntzaren izaeraren legitimitate demokratikoa. Euskal gizartea eraikitzeak, Euskadi bera eraikitzeak, sozial, ekonomikoki eta politikoki ez-ezik, linguistikoki ere eraikitzea suposatzen du.

Esan daiteke beraz, geure gizartearen eraikuntza euskararen normalkuntzara mugatzerik ez dagoen bezala, Euskadi osatzen duten zazpi, bai zazpi, lurraldeen nazio eraikuntza demokratikorako, gizarte integratu bakarra eraikitzeko baldintza bakarra eta nahikoa ez baina, aldi beran, beharrezkoa zaigu, zazpitan, euskararen normalkuntza soziala. Euskararen normalkuntza soziala gizartearen normalkuntzaren mesedetarako baita, gizarte-harremana hobetu besterik ez baitezake egin. Euskararen normalkuntza sozialean aurrera egiten duen heinean gizartea demokratikoagoa hezurmamituko.

Herri eta gizartearen ondarea den euskara ez dadila ideologia politiko bati lotua ager, bestela zatiketa gertatuz euskara bera suertatuko kaltetua. Antzukeria. Ez lotu euskararen auzia eztabaidagarri diren ikusmoldeekin, hilgarria bihurtu daiteke eta. Alderantziz, zuhurtziaz, buru argiz eta jakitatez jardun. Euskararen bizi iraupena, horra hor obra berez ona, justua eta beronen alde lan egitea merezi duena. Ba dira arrazoiak helburu horren alde aritzeko. Egitekorik aski. Eta esan beharra baldin bada: esandako guztiak ez du ez beste hizkuntzen aurkako edozerekin.

Beti sinetsi izan dut euskara gatazka politikorako elementu gisa erabiltzeak kalte egiten ziola euskarari. Euskara, beste edozein hizkuntza bezala guztion ondare komuna da, abertzale izan ala ez. Unamunok esan zuen: “Euskal Herriaren arima” da. Euskara hizkuntza gutxitua, historikoki baztertua, jazarria eta baita debekatua ere izan da, eta horrek bizitza publikoan erabilera murritza ekarri dio. Adostasun sozial handia behar du beraz berreskuratu eta normalizatzeko. Adostasun hori sendo mantendu da hamarkadetako berreraikuntza instituzionalean zehar, akordio emankorrak lortuz politika publikoen munduan eta batez ere hezkuntzaren arloan, non herrialdearen berreuskalduntzearen aurrerapena arrakastatsua izan den argi eta garbi. Euskarak EAEn duen ofizialtasunaren ondorioz bultzatutako politika publikoek, ez dute kexu edo arazo handirik izan euskal gizartearentzat azken hamarkadetan.

Hala ere, azkenaldian EAEn ezarritako errespetu giro horretan haustura ikusten ari gara. Kezkatuak ikusten nola ohitura bihurtu den zenbait jurisdikzio-organok administrazioek herritarren euskaraz arreta eskatzeko neurriak hartzeko beharra eragozten eta mugatzen duen. Ez omen dago botere judizialaren aldetik euskara-fobiarik, baina egia da azken ebazpen eta aginduek nabarmen mugatzen ari direla gure erkidegoko hizkuntza ofizialetako batek guztion hizkuntza-eskubideak behar bezala kudeatzeko beharrezko baliabideak izateko aukerak. Lan-eskaintza publikoak, langileen esleipenak eta oinarrizko arauak bertan behera utzi izan dira diskriminazioaren aitzakiarekin, herritarren “berdintasun” eskubideen argudio zaharkituarekin. Auzitegi batek ere adierazi du “euskara munduko bosgarren hizkuntza zailena” dela edo “ez duela beste hizkuntzarik loturarik”, eta horrek areagotzen omen ikasteko zailtasuna. Lanpostuak betetzeko planak argudio absurduen bidez baztertu dira.

Gehiegikeriak egiten ari dira argudio generikoetan oinarrituta, eskaintzen diren lanpostu publikoen ezaugarriak, langileengan duten eragina edo langileen txandakatzearen edo dauden absentzien eragina kontuan hartu gabe ere. Baina, ez dezagun ahaztu euskara hizkuntza ofiziala dela EAEn eta gaur egun, Eustaten datuen arabera, biztanleriaren % 62,4k (1,35 milioi pertsona inguru) baduela euskararen ezagutzaren bat, nahiz eta euskara arrunta dutenen kopurua txikiagoa den, azken ikerketen arabera % 43,3 ingurukoa. Euskararen ezagutza nabarmen handiagoa da gazteen artean (% 90,5 10-14 urte bitartekoen artean) helduen artean baino (% 22,1 70-74 urte bitartekoen artean eta hortik gorakoen artean).

Ez dezagun ahaztu EAEko Administrazio Publikoek legez betebeharra dutela herritarren hizkuntza-eskubideak zaintzera, eta horrek esan nahi du beharrezko bitartekoak eta giza baliabideak dituztela zeregin hori betetzeko, zeregin hori posible egiten duten lege-esparruak erabiliz. Urteetan zehar, irizpide horien aplikazioak ez du gatazka txikienik sortu, ustezko “diskriminazioa” gorabehera. Hala ere, egoera hori hautsi egin da azkenaldian, sindikatu batzuek lan-eskaintza publikoen aurka aurkeztutako helegiteen ugaritzearen ondorioz, eta ondorengo ebazpen eta aginduen ondorioz, hizkuntza-profil derrigorrezkoa duten lanpostuak etetea, edo baita hizkuntza-gaitasuna meritu gisa baloratzearen ondorioz ere.

Zalantzazkoa ez dena zalantzan jartzeko ohitura berri hau bat dator erakundeetan hizkuntzaren erabilera normalizatua larriki mugatzen duten ebazpen sakonekin, orain, Europa mailan bere ofizialtasuna bermatzeko ahaleginak egiten ari direnean. Horrela, adibidez, EAEko Justizia Auzitegi Nagusik eta Auzitegi Goreneko epaileek baliogabetu egin dituzte udaletan hizkuntzaren erabilera sustatzen zuten hainbat euskarri-legegintzako artikulu. Epaitegi-erabaki hauen harira, euskararen ofizialtasuna bermatzeko eztabaida esparru politikora abiatu da, eta zoritxarrez, urteetan zehar gai honen inguruan sortu den adostasuna desagertu egin dela dirudi. Orain eta horren ondorioz bilatzen ari den honen inguruko akordioa ez da, batzuek esan duten bezala, hizkuntza-politikaren irizpideen aldaketa bat. Ziurtasunaren bermea da, segurtasun juridikoarena hain zuzen. Horregatik, zaila da ulertzea akordio ezinezkoaz hitz egiten duten zenbait jarrera. Espero dezagun desadostasun hori protagonismo tentela bilatzeko estrategia bat besterik ez izatea. Euskararen judizializazioak ireki duen ziurgabetasun-une honetan garrantzitsuena bere ofizialtasun osoa bermatzea baita. Nafarroa. Frantzisko Xabierkoa. Ekik 5 urte. Euskara, abenduak 3an.