EAJ, Euskal Herritik Euzkadira

Irailaren amaierarako Hermes aldizkarirako artikulu bat eskatu zidaten. Eskertu nien biziki. Harrotasunez idatzi nuen. Plazera eta ohorea nitaz gogoratzea. Hauxe laburpena:

EAJko kide saiatua naiz, aspaldiko kuraiatua, eta, noski, harro horretaz. 1895eko uztailaren 31 Sabino Aranak EAJ sortu zuen. Javier de Landaburuk artikulu hunkigarri bat idatzi zuen Sabinoz “Euzkadi” aldizkarian: “Gure etxera (bir)eraman gintuen, gizon bat agertu zen, probidentzialismoa? kasualitatea? Egia esan, bere herrikideek nabaritu ez zituzten arazoak lehen aldiz sentitu zituen gizon bat agertu zen. Gizon hori hil egin zen, baina bere lan eta irrikek jarraitu zuen. Gaur egun, herri hau bizitza propioa eraikitzen ari da eta etorkizun hurbilean guztiz lortzea du helburu. Lortuko du eskubidea duelako, baina baita, eta hori da garrantzitsuena, nahi eta eutsi ahal izango duelako. Norbanako baten nahia zena gaur ia guztion irrika da, bihar pertsona horien guztien borondate irmoa izango da”.

Karlisten altxamenduen, foruen indargabetzea, industrializazio gorakada eta Bizkaiko gizartearen aldaketa azkarraren ondoren, Sabinok, Europako mugimendu nazionalista erromantikoaren oihartzunaz iragarri zuen: zazpi herrialdez osaturiko Euzkadiren independentzia, “Zazpiak Bat”en burujabetza, euskaldun komunitatea gisa kontzienteki jarraitzeko nahia gauzatu eta bere kultura eta hizkuntza baztertuta ikusten zuten euskaldunen interesak defendatu. Krisi garaiak ziren: antzinako erregimenaren amaiera, ideia liberal zentralista eta laikoen loraldia, karlismoaren porrot militarra eta foruen galera, espainiar nazionalismoan krisia, emantzipazio kolonialen prozesuak, industria iraultza, sozialismoa, immigrazioa eta euskara eta kulturaren ahuldadea. Sabino konprometitu zen. Garaiko berritzailea izanik etorkizunerako mezu gako bat sortu zuen: “Euzkotarren Aberria Euzkadi da”. Bere eskutik baita ikurrina eta eusko abendaren ereserkia ere.

1894ko uztailean, Euskaldun Batzokija elkartea sortu zuen ikurrina lehen aldiz igoaraziz. Urtebete geroago, lehen BBB hautatua izan zen, baina gobernu zibilak salatu eta auzipetu zuen behin eta berriro ”Bizkaitarra” aldizkarian argitaratutako artikuluengatik, “matxinada bultzatzea” leporatuz. Hamaika hilabeteko zigorra ezarriz espetxeratu zuten matxinada bultzatzeagatik. “Bizkaitarra” eta Euskaldun Batzokija itxi zituzten. Gazte eta gaixorik hil zen, 38 urtez. Etorkizunari aurre egin asmoz erronkak planteatu zituen erakunde zentralisten posizio politiko, sozial, intelektual eta kultural nagusien aurka eginez. Espainiako nazioaren batasunaren izenean Foruak indarrez indargabetu ondoren ondorioztatu zen desjabetze politiko eta instituzionala onartzeari uko egin zioten euskaldunen tresna politiko gisa EAJ ernatu zuen, Euskal Herritarren identitate nazionala berretsi, historiaren aurrean bere helburu politikoa, Euzkadi, aldarrikatu, euskal gizartearekin konektatu eta, aginte eta kontrol zentralistaren aurka, parte-hartze politiko gertuagoa, eta demokratikoagoa proposatu zuen.

Gaur EAJren helburu eta borondate politikoa berresten dugu euskal nazioa eraikitzen jarraituz, garai eta behar berriei aurre eginaz, oraina irakurri eta interpretatuz, EAJ Euskadiren bizkarrezurra indartuz. Politikaren orainari begiratzen diot begiak etorkizunean mantenduz. Politika ezinbestekoa da eguneroko kudeaketarako baita gehiago ere: politika eraldatzaileen arlorako ekarpena da. Egunero nazioago egiten gaituen politikari buruz ari naiz, autogobernu gehiago behar duen Euskadi eta gizarte zibil kementsuagoa bultzatuz.

Politikan, proiektu guztietan lez, errealitate soziala kontuan hartzea ez da soilik haren bideragarritasunerako eta eraginkortasun eraldatzailearen oinarrizko baldintza, baizik eta proiektu horrek gizarte-babesa, masa kritikoa, onespena eta zilegitasun demokratikoa bermatzea ere beharrezkoa da. Politikan, errealitate soziala kontuan hartu behar da ezinbestean, proiektu politiko eraldatzailea onartzeko aukerara egokituz, zeren identitate partekatu eta anitzen, mendekotasun sakabanatuen eta subiranotasun konplexuen mundu batean bizi gara. EAJn etxekolanak, ostera, txukun ekin behar ditugu eta belaunaldi berriei transmititu ahal zaizkien kode eta erreferentziekin konektatzen jarraituz. Euskadi euskaldunon etorkizunerako borondatea duen nazioa, horregatik beharrezkoa EAJ moderno, aurrerakoi, adimentsu, irauteko borondatea duen abertzaletasun demokratiko, tolerante eta solidario baten ordezkaria, nazio gisa eutsiko digunaren tresna, abertzaletasun irmo eta konplexurik gabekoa, bere iraganaz harroa dena, kontzentratua. Euskadiko gizartean lider eta bizkarrezurra, solidarioa, itun-sortzailea, ongizateratua atsegina, modernoa eta aurrera begiradakoa dena eta izango dena.

Nik, ez da berria, Euskadiren identitate nazionala aitortzea defendatzen dut, ondorio politiko guztietarako-guztiekin. Baina uste dut geure gaurko testuinguruaren errealitatetik urrundutako epe luze-laburreko helburuak aldarrikatzea frustraziorako dei antzua dela. Ez dut belusezko desideratuetan sinesten, baizik eta nazio, potentziala duen herri gehiago eta gizarte kohesionatuago bat egiten gaituen politika pragmatiko eta posibilista batean. Horretan bai. Eta ez eztabaida kontzeptual idor eta errepikakorretatik asago dagoen politikan. Politika pragmatikoan sinesten dut, baita Euskadi nazioan. Nirean. Euskal gizartearen errealitatean oinarritutako proiektu politikoan, adierazi beharreko uste sakonean. Badugu elementu identitario bat baina aldi berean uste dut gaur egun Euskadin identitate horretan bakarrik oinarritutako proiektu politiko bat mantentzea ez dela nahikoa, ez dut proposatzen gure identitatea definitzen duen ezer ukatzea, baizik eta identitate horretatik abiatuta kontzientzia nazionala sortzeko gai den proiektu politiko orokorrago bat landu behar eta daitekeela, batez ere kontzientziarik ez dutenen artean.

Gogoan Manuel de Irujo. Honekk subiranotasuna eta independentzia honela aipatzen zituen: “Euskal Foruak herrialdearen subiranotasunak sortutako produktu legitimoa dira. Koroarekin adostutako erregimen baten isla eskaintzen dute. Euren askatasunak defendatzeko tresna gisa duten izaera mantentzen dute, eta herrialdeak historiaren joan-etorriak planteatzen dituen egoera anitzei egokitzeko duen gaitasun apartekoa erakusten dute. Bost hitzetan definitu beharko bagenu haien funtsa, hauek direla esango genuke: subiranotasuna, ituna, defentsa, egokitzapena eta zilegitasuna. Moldagarriak dira eta ez dira historian harrituta geratzen. Errealitateari aplikatutako gure borondatearen adierazpena dira. Ez dut aduanarik nahi Hendaian, ezta Ebron ere. Ebroren beste aldekoarekin merkataritza egiten jarraitu nahi dut. Baina ez dut aduanarik nahi Bidasoan ere. Bidasoaren beste aldekoekin harremanak izatea dut helburu, ibaiaren beste aldekoekin biltzea, gaur egun Ebroren beste aldekoekin aurkitzen dudan harremanean, elkarrekiko menpekotasun erregimen batean”. Sinatzekoa!

Horrela eta ildo beretik, Landaburuk honela mintzatu zen: “Gaur egun, ez dago estaturik bere monetaren, armadaren eta bere kanpo-politikaren balioaren jabe absolutua. Gai hauetan eta beste batzuetan, gero eta agerikoagoa da estatuen eskumenen eremutik kanpo irristatzen ari direla. Estatu hori, bere buruaz beste egin arren, husten ari da”. Profeta!

Iñigo Urkullu parafraseatzen dut EBBko presidente gisa adierazi zuena: “ikuspegi arduratsu batetik, EAJk etorkizuneko akordio bat eskaintzen du estatu-gai batean, epe luzerakoa eta irismen handikoa, gutxienez hurrengo belaunaldiko Euskadiri aterpea emateko. Autogobernua eta demokrazia sakontzea helburu duen akordio bat, botere politikoa zabaltzea, aldebikotasun zintzoa, gure herritarrei beren etorkizuna eta beren nazioaren egoera juridiko eta politikoa erabakitzeko gaitasuna berreskuratzea uneoro. XXI. mendeko autogobernua ikuspegi aldebikotasun zintzo eta leial batetik ulertuta”.

Sinesten dut Euzkadin, bere bizi-nahi eta espiritu ekintzailean, identitate-baliotan, etorkizuna erabakitzeko eskubidean, negoziatzeko gaitasun adimentsuan, akordioetara iristeko zorroztasunean eta integratzeko beharrean. Sinesten dut barne-akordioaren eta estatuarekin lortutako akordioetan, benetako eta posible diren bide politikoak direlakoetan, gero eta nazio politiko eta zibikoagoa bihurtzeko helburura hurbiltzeko, inposatu edo oztopatu gabe bide zuhur-adoretsuetan. Horregatik naiz EAJko kide azken hiru hamarkada luzean. Gora Euskadi askatuta, eta Gora Euzko Alderdi Jeltzalea!