Ane Irazabal: “Europak errefuxiatuak existituko ez balira bezala tratatzen ditu, guztiz abandonatu ditugu”

Bilbo - Ane Irazabal (Arrasate, 1984) Palestinan lanean hasi zen eta, 2011 geroztik, udaberri arabiarrekin Egipton, Tunezen, Libanon, Jordanian? aritu da lanean. Azken urteotan, errefuxiatuen eta Ekialde Hurbileko, Afrikako eta Europako migrazioen jarraipena egin du. Irazabalek azaltzen duenez, guztiz ahaztu ditugu jadanik asilo eskatzaile eta errefuxiatuak, jadanik titularrak bete-tzen ez dituzten garaian. Horren adibide dira bertan eskolaratu gabe daramatzaten milaka ume: “Lotsagarria eta kobardea da Europak duen jarrera”, izan ere, atzo Bilbon aurkeztutako dokumentalean azaltzen den bezala -Cosimo Caridirekin batera zuzendu duena- eta kazetari euskaldunak azpimarratzen duenez, “eskubide unibertsala da, eta ezinbestekoa da etorkizunean europarrak izango diren herritarrekin bizikidetza lortzeko”. Gaur Gasteizen aurkeztuko du Ane Irazabalek Awlad-Hesiak Gainditu dokumentala.

Bilbon estreinatu duzu ‘Awlad Hesiak ganditu’ dokumentala. Nola jaio zen proiektua?

-Azken urteetan errefuxiatuen auzia jarraitu dugu, bai Europan zein Ekialde Hurbilean. Eta gaian sakondu nahi genuela erabaki genuen. Drama kronifikatu egin da, jadanik ez ditu betetzen lehengo titularrak, baina milaka errefuxiatu edo asilo eskatzailek harrapatuta edo blokeatuta jarraitzen dute Europako edo Ekialde Hurbileko txoko askotan. Gure helburua zen txoko horietan egunerokoa nolakoa den azaltzea, eta zer eragin daukan asilo eskatzaile familia batentzat toki batean edo bestean bizitzeak, loteria horrek zein garrantzia daukan batez ere haurren kontzientzia hartzean eta haien egunerokoan eta eboluzioan.

Umeen eskolaratzean jarri duzue fokua. Zergatik?

-Horrekin lotuta, lau istoriaren bila ibiltzea erabaki genuen, haurren begietatik azaltzeko zer eragin daukan eskolaratzeak edo ez eskolaratzeak haiengan eta batez ere zer eragin izan dezakeen etorkizunean.

Eta zer ondorio dauzka?

-Guk ikusi duguna da eskolaratzea herritarra sortzeko instrumentuetako bat dela, garrantzitsuenetakoa familiarekin batera. Eta Europar Batasunak ez du horretan esfortzurik egin, errefuxiatu, migratzaile edo asilo eskatzaileei ematen zaiena larrialdietako laguntza da, arropa, janaria... baina hau kronifikatu egin da, jende hori Europan geratuko da eta herrialde askotan ez dago etorkizuneko europar herritar horiei beharreko harrera bat eskaintzeko borondaterik. Umeak eskolara joaten diren momentuan, elkarbizitza askoz errazagoa da eta gainera, etorkizuneko herritarra sortzen ari zara nolabait. Eskolara joatea eskubide unibertsala da, lotsagarria da ikustea nola txoko askotan ume errefuxiatu askok eskolara joan gabe urteak daramatzaten.

Ezinbestekoa da baina politikoki ez da lehen mailako behar bezala kontsideratzen.

-Bai, eta izan beharko litzateke. Etorkizuneko inbertsioa da, bai guretzat eta baita haientzat ere.

Umeen begietatik kontatzea erabaki duzue. Zergatik hautu hori? Egoera horretan ahulenak direlako?

-Kontuan izan behar dugu guk ez dugula dokumental negarti bat egin, haurrak zoriontsuak eta alaiak dira orohar, ez dira kontziente bizi-tzen ari diren egoeraz. Guk nahi izan duguna da erakutsi nola ikusten duten mundua haiek, gu ikusle bezala, egoeraz kontziente izanda, zer den bizitzen ari direna eta zer den espero dutena. Guk ahotsa eta protagonismoa eman diegu haiei. Helburua haien egunerokotasuna kontatzea izan da.

Zer ondorio ditu errefuxiatuen krisiaren kronifikazioak?

-Milaka eta milaka pertsona uzten ari garela denbora pasatzen ezer egin gabe, horrek dakartzan ondorio fisiko eta psikologikoekin. Ez dugu gure ardura balitz bezala har-tzen, baina Europan daude, asilo politikoa eskatzeko eskubidea daukate eta guztiz abandonatuta utzi ditugu. Etorkizunean ondorioak izango ditu horrek, gure bizilagunak izatea espero badugu behintzat. Pertsona hauek Europan geratzeko intentzioa daukate baina ez dute gurekin bizi ahal izateko instrumenturik. Oso berekoia eta kobardea da Europak egiten duena, ez ikusiarena egin, existituko ez balira bezala jokatu, baina hor daude eta beharrezko arreta bat behar dute.

Urte asko daramatzazu errefuxiatu eta migratzaileen egoera gertutik jarraitzen. Nolako eboluzioa izan du?

-Sizilia esaterako, harrera etxea izan da beti, hamarkadak darama- tzate itsasoa zeharkatzen duten pertsonak hartzen, baina 2015ean foko mediatiko guztia kontzentratu zen, eta mugak ixtea erabaki zenean eta hesiez bete zenean dibertsifikatu dira ibilbideak, arriskutsuak bihurtu dira, eta gainera errefuxiatuen talde handienak ez daude Europan; Libanon, Jordanian, Turkian... daude. Europak egin duena da mugak hesitzea eta gainera haren erantzunkizuna externalizatu egin du.

Zer ondorio izan ditu mugak externalizatzeak?

-Kriminalizazioaren gorakada, errefuxiatuak etortzen jarraitzen dutelako, eta bere bizitza trafikanteen eskuetan jartzen direnean, alternatibak arriskutsuagoak eta garestiagoak dira.

Datu bonbardaketen ondorioz, hildakoen kopuruak entzutera ‘inmune’ bihurtu garela uste duzu? Alde pertsonalera jotzen duzu...

-Bai, garrantzitsua da zenbakietatik pertsonetara pasatzea, eta zenbakiei aurpegia jarri eta horren atzean dagoen istorioa kontatzea. Garrantzitsua da jarrera politikoa hartu aurretik zeren aurrean gauden jakitea, eta askotan ez dugu jakin nahi. Pertsona horiek ahotsa altxatzeko eskubide osoa daukate, eta gure helburua hori izan beharko litzateke. Gure kasuan, dokumentalean haur hauekin egiten saiatu garena da han geundela ahaztu zitezen eta horren bidez, ez makrodiskurtso bat ateratzea, baizik eta haien egunerokoa kontatuz, errefuxiatuen kanpaleku batean bizi-tzea zer den ikustea, haien elkarrizketak, nola moldatzen diren?

‘Aita Mari’ren porturatzea lehenengo pertsonan bizi izan duzu aste honetan.

-Bai. Urte t’erdiz Salvinik, Italiako barne ministroa izan zenean, portuak itxi zituen, eta ontzi komunitarioentzat ezinezkoa izan da han porturatzea. Kriminalizazio kanpaina bat hasi zuen haien kontra. Baina gobernua aldatu denetik egoera pixka bat aldatu da eta portuak zabaldu dira. Egia da Libian izugarrizko kaosa dagoela, eta migratzaileak Mediterraneoa zeharkatzen saiatzen dira. Aste honetan eguraldia hobetu da, itsasoa baretu eta horretatik Mediterraneoa gurutza-tzen saiatu dira.

‘Open Arms’ edo ‘Aita Mari’ bezalako ontziak ezinbestekoak dira baina, laguntza humanitario hori eskuak garbitzeko erabiltzen dela uste duzu? Arazoa politikoa da...

-Bai, argi dago Europar Batasuneko ontziak edo erakunderen baten on- tziak egon beharko liratekeela erreskate lana egiten, baina publikoa ez dagoenean pribatua sartzen da. Estatuek eta Europar batasunak entitate bezala ez badute haien erantzukizuna jasotzen jendea mobilizatu egiten da, hala, gobernuek hartzen ez duten ardura haien gainean hartzeko. Eta hori da salbamenduko ontziekin gertatu dena, haiek haien lana egiten dute, baina ez luke haien ardura izan behar. Hau ez da bakarrik mugak defendatzea, baizik eta pertsonak bizirik atera-tzea eta itsasoan ez hiltzea.

Salvini ez dago jadanik, baina Europan ultraeskuinak gero eta botere handiagoa dauka, horrek migratzaileekiko harreran eragin handia dauka.

-Bai, chivo expiatorioa bihurtu dira migratzaileak. Kanpotarrenganako beldurra erabili dute herrialdean dauden arazoen arrazoi gisa jartzeko, kanpaina xenofoboaren biktimak dira. Eta alderdi tradizonalen akatsa izan da eskuin muturraren aurka borrokatzeko haien estrategiekin mimetizatu direla, oso arriskutsua da. Salvini ez da barne ministroa baina ez dago estrategia amankomunik itsasoan dauden heriotzak ekiditeko. Ikusten ari garena da alderdi kontserbadore, popularrak eta sozial demokratek ez dutela arazo honi irtenbide bat bilatzeko intentziorik, uste dutelako horrek botoak kentzen dizkietela. Hurrengo hauteskundeetara begira daudelako, eta horrela ezin da politikarik egin.