- Krisi sistemikoak abagune dira Agirre Lehendakari Center-en zuzendariaren aburuz, eta, horregatik, euskarak desafio konplexuei aurre egiteko izan lezakeen gaitasuna azpimarratzen du. Horretarako, jarrera kontserbadoreak baztertu eta irtenbide orokorrak baino ikuspuntu komunitariotik sortzen direnak planteatu behar direla dio. Horren ordez, baina, egungo erronkei eran-tzuteko euskara beharrezkoa ez dela nabari-tzen duela sumatzen du. "Oso kezkagarria da", irizten du. Izan ere, aldaketa klimatikoari edo zahartze prozesuei erantzun propioak eman behar zaizkiola uste du.

Agirre Lehendakaria Center-en duela 40 urte euskara biziberritzeko borondate argia zegoela diozue. Zerbait aldatu ahal da ordutik?

—Orduan euskal gizartea eraldaketa prozesu oso inportante batean murgildu zen, arlo sozial, ekonomiko eta kulturalean. Prozesu horretan, euskal gizarteak ulertu zuen euskararen biziberripenerako beharrezkoa zela eraldaketa prozesuan parte hartzea eta euskararen aldeko apustua egin zen, arlo publiko zein pribatuan.

Orain beste eraldaketa prozesu bat omen dago abian. Zein izango da euskararen papera horretan?

—Gaurko erronkei erantzuteko ez dugu lehen bezala nabaritzen euskararen presentzia hain beharrezkoa denik. Gure ustez oso kezkagarria da. Ez badugu ulertzen euskara beharrezkoa dela erronka horien aurrean erantzun ezberdinak lortzeko oso zaila izango da benetan euskara hizkun-tza zentrala izatea gure gizartean.

Hizkuntza batean hitz egiteak beste modu batera pentsatzeko aukera ematen digula esan nahi duzu.

—Momentu honetan mundu osoan esaten ari dira oso inportantea dela erronka globalei erantzun propioak ematea. Ez badugu aurkitzen aldaketa klimatikoari edo zahartze prozesuei aurre egiteko erantzun propiorik eta beste modelo batzuk errepikatzen baditugu, ez du ezertarako balio.

Eta zer egin beharko genuke?

—Gure modelo propioa sortu behar dugu, tendentzia globalak hartuz eta tokiko interpretazioak emanez. Balio erantsia sortzeko euskara ezinbestekoa da. Ez da bakarrik hizkuntza bat, mundua ikusteko eta pentsatzeko forma bat ere bada. Zoritxarrez ez dugu uste egungo eztabaida publikoetan horrela ikusten denik.

Euskara ziurtzat ematea izan daiteke egungo akatsetako bat.

—Hori da. Duela 40 urte gizarte osoa arriskuan zegoen, dena zegoen kolokan. Orain ikusten dugu hainbat arlotan aurreratu egin dela, horien artean euskaran. Eta ez dugu ikusten euskara arriskuan dagoenik. Elementu positiboak dituzte emandako urratsek, baina erronka berriak ez dira lotzen euskararen biziberripenarekin.

Pandemiak, eta suposatu duenak, eragina izan lezake euskararen atzerakada hipotetikoan?

—Zaila da esatea. Printzipioz ikusten duguna da koronabirusaren aurrean ematen ari den erantzuna oso generala dela. Badakigu egon behar direla elementu globalak, zientifikoak, egoera honi zelan erantzun diotenak. Baina, gero, dinamika sozialak eta komunitateak zelan antolatzen diren errotuta egon behar da kultura propio batean. Erronka konplexuei aurre egiteko erantzun komunitarioak ezinbestekoak dira.

Euskararen egintza sartzen da hor.

—Bai, erantzun komunitario bat emateko Euskal Herrian euskara izugarrizko tresna izan daiteke, baina ez gaude aprobetxatzen. Momentu honetan, erantzunak ez dira plantea-tzen ikuspuntu komunitariotik, baizik eta instituzionaletik. Nazioarte mailan eran-tzun hoberenak ebidentzia zientifikodun estrategia instituzionalak eta perspektiba komunitarioa uztartzen dituztenak dira.

Estrategia komunitario bat konfinamenduan agertu ziren laguntza sareak izan daitezke.

—Hori da. Sare komunitario horiek sortzen dira jendea konektatzen denean. Kapital sozial hori lortzeko euskara beti izan da tresna oso indar-tsua da. Gero eta dimentsio komunitario handiagoa, gero eta erantzun hobeagoa ematea lortzen da. Eran-tzun jeneralak planteatzen ditugunean oso lotura gutxi izaten ari dira perspektiba komunitarioarekin. Nazioarte mailan kontrakoa aldarrikatzen dute. Atzean gelditzen ari gara. Euskara oso tresna potentea izan daiteke erantzun aurretuak planteatzeko.

Zergatik ez zaio garrantziarik ematen zentzu horretan?

—Gizartea asko aurreratu da hainbat arlotan azken hamarkada hauetan, horrek ongizate maila oso altua sor-tzen du. Hori horrela denean helburu garrantzitsuena ez galtzea da eta oso jarrera kontserbadoreak gailentzen dira. Orain dela 40 urte oso gutxi geneukan galtzeko eta errazagoa zen ausartagoak izatea, elkarrekin lan egitea ikuspuntu komunitarioa indartuz.

Ordutik euskalduntze masiboa eman da haur eta gazteen artean, baina erabileraren erronka dugu.

—Badakigu oso zaila dela. Ezagutza ez dago erabilerarekin parekatuta. Ez badugu interpretatzen euskarak balio erantsia izan dezakeela erantzun propioak eta modernoak emateko etorkizuneko erronken aurrean oso zaila izango da erabilpena aldatzea.

Berriki esan dute D ereduak ez duela euskararen ezagutza ziurtatzen. Hori ere larria da.

—Bai, positibo moduan baloratu behar dira ematen diren aurrerapausuak; baina, bestetik, hausnarketa sakonagoa egin behar da, gauza ba-tzuk ez dutelako funtzionatu uste genuen bezala. Normaltasunez errebisatu behar da sortu den eredua eta aldatu horrela egin behar bada. Krisi sistemikoak momentu aproposak dira erronka potoloak planteatzeko. Euskararen eremuan ere hausnarketa hori eman behar da.

Euskararen inguruan hitz egiten dugunean zuzentasun politikoa gailentzen dela uste ahal duzu?

—Izan daiteke, baina uste dut pixka bat galduta gaudela. Ez dakigu erabilpenaren alorrean zer gertatzen ari den. Inportantea da oreka bat izatea, egin dena baloratuz baina gaitasun autokritikoa galdu gabe. Zientifikoki helburua daukaguna kontserbatzea baldin bada, porrot egitera eramango gaitu horrek. Aldatu egin behar da hurrengo erronkei hobeto erantzuteko. Hau ez da argazki finko bat. Aurreratzeko eta moldatzeko gaitasuna galtzen ari gara.

Defendatzen duzuen tesian metanarratiba bat dagoela ere aipatzen duzue. Zer esan nahi du horrek?

—Euskararen inguruan beti daude gauza batzuk esaten direnak azalean, publikoan. Baina sakonean badaude sinesmen batzuk esaten ez direnak. Euskararen inguruan garrantzitsua da jakitea zeintzuk diren ditugun ikuspuntu horiek. Adibidez, euskara arriskuan ez dagoela. Metanarratiba hori baldin badago jendeak horren arabera jardungo du. Baina metanarratiba bada euskara beharrezkoa dela hurrengo erronkei beste modu batera erantzuteko, sortuko ditugun ekintzak oso ezberdinak izango dira.

Euskara ikasi edo erabili nahi ez dutenen ikuspuntutik, beste metanarratiba bat euskarak ezertarako balio ez duela ere izan daiteke.

—Metanarratiba hori oso zaharra da eta ez dut uste orain gure gizartean errotuta dagoenik. Askoz arriskutsuagoa da esatea euskararen arazoa konponduta dagoela. Esango nuke orokorrean euskara gizartean baloratzen dela, ikerketak egiten direnean euskararekiko atxikimendua oso handia da. Ezin da ukatu. Arazoa da atxikimendua badagoela baina erabilpena ez doala bat. Kontraesan bat dago.

Euskaraldia bezalako ekimenek termometro lana egiten ahal dute?

—Bai, duda gabe. Eta aktibatzen dute komunitate oso inportante bat. Kontua da Euskaraldiak euskararen komunitatetik kanpo ea eragina duen ala ez, hori erronka handiagoa da.

Zerbaitetarako balio du egun ba-tzuetako ahaleginak gero betiko ohituretara bueltatzen baldin bagara?

—Ekimen sozialak eta instituzionalak lotuta daude prozesu baten barruan. Euskaraldia momentu bat bezala aztertzen baldin bada ez dauka zen-tzurik, prozesu handi baten barruan elementu inportante bat da. Beste elementu batzuk ere egon behar dira eta hori ere landu egin behar da.

"Balio erantsia sortzeko euskara ezinbestekoa da. Hizkuntza bat ezik, mundua ikusteko forma bat ere bada"

"Zientifikoki helburua daukaguna kontserbatzea baldin bada, porrot egitera eramango gaitu horrek"